พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส ประสูติวันที่ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2428 เป็นพระราชธิดาพระองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเจ้าจอมมารดาพร้อม ธิดาในพระยาพิษณุโลกาธิบดี (บัว) เป็นพระกนิษฐาแฝดของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย สิ้นพระชนม์วันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2429 พระชันษา 1 ปี 3 เดือน

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 5 พระองค์เจ้าชั้นเอก
ประสูติ	13 สิงหาคม พ.ศ. 2428
สิ้นพระชนม์	17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2429 (1 ปี)
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาพร้อม ในรัชกาลที่ 5

พระองค์เจ้าประภาพรรณพิไลย และพระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส เป็นพระราชธิดาแฝดคู่เดียวในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คู่ที่สี่และเป็นคู่ล่าสุดในพระบรมราชวงศ์จักรี ก่อนหน้าพระองค์ มีเจ้านายแฝดเพียงสามคู่ที่มีพระประสูติกาลก่อนหน้า คือ

1. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอแฝดชาย-หญิง ในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทรัพย์ และสิ้นพระชนม์ในวันประสูติ เมื่อ พ.ศ. 2353
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าแฝดหญิง ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหนูจีน และสิ้นพระชนม์เมื่อมีพระชนม์ 6-7 วัน เมื่อ พ.ศ. 2354
3. พระราชวรวงศ์เธอแฝดชาย ในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาหม่อมหลวงปริก เจษฎางกูร และสิ้นพระชนม์ในปีเดียวกัน เมื่อ พ.ศ. 2400

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดปรานพระราชธิดาแฝด และโปรดเกล้าฯ ให้พี่เลี้ยงเชิญตามเสด็จด้วยอยู่เสมอ จนกระทั่งพระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาสทรงเริ่มประชวรเมื่อวันที่ 15 พฤศจิกายน พ.ศ. 2429 และสิ้นพระชนม์ในสองวันถัดมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทุกข์โทมนัสจนถึงกับมิได้เสด็จออกราชการตามปกติ โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงเป็นแม่กองสร้างพระเมรุเป็นการเฉพาะ ที่สุสานหลวงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร เรียกว่า "พระเมรุบรรพต" พระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 29 ธันวาคม พ.ศ. 2429

พระอัฐิของพระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส บรรจุอยู่ ณ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราชวรวิหาร มีแผ่นศิลาจารึกภุชงคประยาตฉันท์ และโคลงสี่สุภาพ พระนิพนธ์โดยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร

พระเกียรติยศ

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส (13 สิงหาคม พ.ศ. 2428 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468)
• พระเจ้าพี่นางเธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส (26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 - 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส (10 กรกฎาคม พ.ศ. 2478 - ปัจจุบัน)

ภุชงคประยาตฉันท์    อนุสสาวรีย์นี้ บิดามีฤดีถวิล สฤษฎ์ไว้จะไว้จิน ตนานุสร์คนึงถึง    ประไพพรรณพิลาศเลิศ ทวีเกิดทวีพึง กมลพ่อและพรากจึง ทวีทุกข์ทวีศัลย์    อุบัติมีจะมาดับ ก็รับรู้ฤแผกผัน วิธีธาตุผสมกัน ก็จำแจกกระจายสลาย    กระนั้นรู้ก็ยังหวัง จะให้ยั้งบด่วนดาย อำนาจสาตรและแรงกาย ผจญได้ก็ดูเอา    โอะโอ้ผู้จะอาจก่อ ชะลอเลื่อนนครเขา และขุดสร้างสมุทรเอา ประเทศถ่อมก็ทำสม    บ่สามารถจะปกปัก ธิดารักประคองชม ฉลาดเล่ห์และคำคม ฤคำอ่อนบวอนไหว    ฉนี้แล้ธิดาดวง สมรล่วงนิคาไลย จะเหลือแต่เสน่ห์ใน อุราพ่อบแผกผัน    ระฦกรักฉลักโศก สถิตไว้คนึงวัน ธิดาจากบิดาจรัล ประจักษ์ไว้ประจำใจ    อุบัติแม่ก็มีมา ณ ราตรีกำหนดใน พฤหัสสุกกะปักษ์ไตร ดิถีสาวนามี    สหัศโทศดาเศษ จตาฬีสเจ็ดปี รกาสัปตศกศรี สวัสดิ์สู่ประสูติสมัย    ประไพพรรณพิลาศลับ ชิวาดับปลาศไป ณ วันพุธดิถีไทย คะรบสัตตะแรมปักษ์    ณ เดือนกรรติกาพรร ษจออัฏศกศัก กะราชหนึ่งกะกึ่งพัก ณ โลกนี้และลี้กษัย ฯ

โคลงสี่สุภาพ โอ้ โลกย์เอ๋ยโลกย์ล้น แต่ทุกข์ ทุกข์บมีมีสุข ห่อนได้ ครั้นได้สุขทุกข์รุก เร่งกลับ ทุกข์นา สุขมากหากต้องใช้ ทุกข์ล้ำกำไร ฯ ดังใจใคร่ได้ลูก แฝดทวี เกิดฤๅ รู้ว่าห่างเกินดี จักได้ ไม่หมายแต่ว่ามี ใจมุ่ง สมที่มาดประหลาดให้ สุขล้ำคำแถลง ฯ เต็มแรงรักเจ้าสุด หฤทัย พ่อฤๅ ถนอมแทบนับหายใจ ออกเข้า ไปไหนก็พาไป ไป่ห่าง เห็นเลย เจริญจิตพ่อค่ำเช้า ชื่นน้ำใจชม ฯ งามสมเสมอลักษณทั้ง สองสมร นฤโรครูปอรชร แช่มช้อย กำลังช่างอ้อชออน ออดพลอด เนื้ออวบองค์น้อยน้อย น่าเอื้อเอ็นดู ฯ หลัดหลัดมาพลัดม้วย พลันพลัน ดังเด็ดบัวบทัน ผุดน้ำ ผิดคาดพลาดนึกอัน ตรายรวด เร็วแม่ ใช่แต่ตัดสุขซ้ำ ทุกร้อยแรงทวี ฯ มานศรีแม่ม้วยเมื่อ มัวมล อกพ่อมืดมลทน เทวษคลุ้ม แลหานภาดล หมายสร่าง ใจแม่ เห็นมืดตราบใดกลุ้ม อกแห้งฤๅหาย ฯ ความหมายภายหน้าด้วย เต็มใจ ความรักท่วมหฤทัย พ่อแท้ ความเพียรพ่อถนอมชไม แม่มาก พ้นแม่ ความจากจำพ่อแพ้ พ่อพ้นทนทาน รู้การว่าร่ำไห้ ไป่มี คุณเลย แต่จะลืมมีศรี ห่อนได้ นึกหน้าน่าปราณี หน้าลูก น้อยพ่อ ไห้ใช่เห็นคุณไห้ หากให้เอ็นดู ฯ รู้อยู่การล่วงแล้ว ไป่กลับ คืนแฮ ใช่เหตุควรนึกนับ นั่งเพ้อ แต่จิตจำคิดระงับ ทุกข์เพราะ ทุกข์นา ถ้าไม่คิดคงเก้อ จักอ้างอันใด ฯ การในเบื้องหน้านั้น ยังมี สิ่งซึ่งคงจะดี กว่าแล้ว ทุกข์มีสุขมีที ทางเปลี่ยน กันแฮ ไม่มากเพียงจิตแผ้ว ทุกข์พ้นดลเสบย ฯ

พงศาวลี

พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส

16. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช               8. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย                       17. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี               4. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                             18. เงิน แซ่ตัน               9. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี                       19. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์               2. พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว                                   20. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว               10. สมเด็จพระบรมราชมาตามหัยกาเธอ กรมหมื่นมาตยาพิทักษ์                       21. เจ้าจอมมารดาทรัพย์ ในรัชกาลที่ 3               5. สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี                             22. บุศย์               11. หม่อมน้อย ศิริวงศ์ ณ อยุธยา                       23. แจ่ม               1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพพรรณพิลาส                                         12. พระสารสาสน์พลขันธ์ (สมบุญ)                       6. พระยาพิษณุโลกาธิบดี (บัว)                             3. เจ้าจอมมารดาพร้อม ในรัชกาลที่ 5                                   7. คุณหญิงกลิ่น พิษณุโลกาธิบดี

อ้างอิง

1. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงประไพพรรณพิลาศ, เล่ม ๓, ตอน ๓๔, ๒๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๒๙, หน้า ๒๘๕
2. ธงทอง จันทรางศุ. ในกำแพงแก้ว. กรุงเทพฯ : เอส.ซี.พริ้นท์แอนด์แพค, พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2550. 169 หน้า. ISBN 978-9748-371-443